Heilahimnubólga (e. meningitis) er sýking í himnum sem umlykja heila og mænu og hlífa þessum líffærum. Allir geta veikst af heilahimnubólgu en algengara er að sjúkdómurinn herji á börn, unglinga og ungt fólk. Heilahimnubólga getur verið mjög alvarleg ef hún er ekki meðhöndluð fljótt. Fram getur komið lífshættuleg blóðeitrun eða blóðþurrð og valdið varanlegum skaða á heila og taugum.
Bólusetning gegn haemophilus influenzae og meningókokkum C fækkaði snarlega heilahimnubólgu tilfellum meðal barna á Íslandi. Heilahimnubólga orsakast af bakteríu- eða veirusýkingum. Heilahimnubólga af völdum bakteríusýkingar er þó mun alvarlegri.
Einkenni
Læknir greinir heilahimnubólgu með skoðun, blóðprufu og ef til vill fleiri sértækari rannsóknum.
Ef grunur er um heilahimnubólgu á tafarlaust að leita til læknis. Vaktsími fyrir allt landið er 1700. Í neyðartilfellum hringdu í 112.
- Hiti yfir 38°C
- Slappleiki
- Höfuðverkur
- Rauðleit, lítil útbrot sem hverfa ekki þegar glasi er velt yfir þau. Útbrot geta komið fram hvar sem er á líkama.
- Hnakkastífleiki
- Ljósfælni
- Syfja
- Meðvitundarskerðing
- Krampar
- Ógleði og uppköst
Börn geta auk þess haft eftirfarandi einkenni:
- Lystarleysi
- Óróleiki
- Hávær grátur
- Stífleiki í líkama, almennur slappleiki og meðvitundarskerðing
- Afmörkuð útbungandi húð ofarlega á höfði
Smitleiðir og greining
Helstu smitleiðir heilahimnubólgu eru:
- Hnerri
- Hósti
- Bein snerting svo sem með kossum og handabandi
- Þegar ýmsum hlutum á heimili er deilt til dæmis hnífapörum og tannburstum
Greining er gerð með því að taka sýni úr mænuvökva.
Hvenær skal leita aðstoðar?
Hringdu í 112 eða farðu tafarlaust á bráðamóttöku sjúkrahúss ef einkenni eru svæsin.
Alltaf ætti að leita með börn á bráðamóttöku sé grunur um heilahimnubólgu.
Hægt er að fá ráð hjá heilbrigðisstarfsfólki annað hvort á heilsugæslunni eða með því að hringja í vaktsímann 1700 utan opnunartíma.
Hvað get ég gert?
Í vægari tilfellum getur læknir metið að óhætt sé að dvelja heima til að ná bata. Oftast er þá um fullorðna að ræða sem jafna sig yfirleitt á heilahimnubólgunni án alvarlegra vandamála. Flestum líður betur á 7 til 10 dögum.
Mikilvægt er að huga að eftirfarandi heima:
- Næg hvíld
- Taka verkjalyf við höfuðverk eða almennum verkjum, til dæmis paracetamól sem fæst án lyfseðils í apóteki
- Drekka vel af vökva
- Ef um ógleði eða uppköst eru að ræða er gott að borða létt fæði og lítið í einu
Fylgikvillar
Heilahimnubólga getur leitt af sér ýmsa fylgikvilla sem geta verið varanlegir eða getur tekið tíma að losna við:
- Varanlegt heyrnarleysi eða heyrnarskerðing
- Vandamál tengd minni og einbeitingu
- Vandamál tengd hreyfingu og jafnvægi
- Vandamál tengd líkamsstarfsemi eins og liðbólgur og nýrnavandamál
Forvarnir
Verndandi bólusetningar eru í boði gegn heilahimnubólgu í ung- og smábarnavernd heilsugæslunnar. Hér er um að ræða heilahimnubólgu af völdum:
- Haemophilus influenzae b eða Hib sem gefin er við 3ja, 5 og 12 mánaða aldur
- Meningókokka C sem gefin er við 6 og 8 mánaða aldur
Með tilkomu þessarra bólusetninga snarfækkaði tilfellum heilahimnubólgu hjá börnum á Íslandi.