Heilahimnubólga

Heilahimnubólga (e. meningitis) er bráð eða krónísk bólga í himnum sem umlykja heila og mænu. Oftast er bakteríu- eða veirusýking sem veldur þessari bólgu en hún getur líka orsakast af sveppasýkingu eða sýkingu af völdum sníkjudýra.
 
Fólk á öllum aldri getur fengið heilahimnubólgu þó hún sé algengari meðal barna, unglinga og ungs fólks. Heilahimnubólga af völdum bakteríusýkinga er alvarlegasta form heilahimnubólgu og er unnt að fá bólusetningu gegn nokkrum tegundum þeirra.

Fyrstu einkenni heilahimnubólgu geta komið snögglega fram. Þau algengustu eru:   

• Hiti - hjá börnum - hjá fullorðnum 
• Höfuðverkur  
• Hnakkastífleiki
• Punktblæðingar eða marblettir á húð
• Krampar
• Ljósfælni
• Lystarleysi
• Meðvitundarskerðing
• Mikil þreyta  
• Niðurgangur - hjá börnum - hjá fullorðnum
• Ógleði   

Börn geta auk þess haft eftirfarandi einkenni:

• Lystarleysi
• Óróleiki
• Hávær grátur
• Stífleiki í líkama, almennur slappleiki og meðvitundarskerðing
• Afmörkuð útbungandi húð ofarlega á höfði

Heilahimnubólga getur orsakast af: 

• Bakteríum
• Veirum  
• Sveppasýkingu 
• Sníkjudýrum

Heilahimnubólga af völdum bakteríusýkingar er sjaldgæfari en um leið alvarlegri en heilahimnubólga sem orsakast af öðrum sýkingum. Mikilvægt er að leita til læknis um leið og grunur vaknar um heilahimnubólgu.  

Þekktar bakteríusýkingar sem valdið geta alvarlegri heilahimnubólgu eru:  

• Meningókokkar
• Pneumókokkar  
• Berklabakteríur TB
• Streptókokkar B 

Sýkingar sem valdið geta heilahimnubólgu berast manna á milli með: 

Úðasmiti: t.d. hósta eða hnerra
Snertismiti: t.d. kossar eða handaband 

Smitberar eru oftast einkennalausir.

Sé grunur um heilahimnubólgu er gerð ástunga á mænu til að unnt sé að rannsaka mænuvökva og fá staðfest hvort um bakteríu, veiru- eða aðra sýkingu sé að ræða. Mikilvægt er að greina orsök hið fyrsta til að koma í veg fyrir alvarlegar afleiðingar sýkingarinnar. 

Meðferð er háð orsök sjúkdómsins. Helsta lyfjagjöf er:

• Sýklalyf
• Veirulyf 
• Sterar

Fyrsta meðferð við bráðri heilahimnubólgu eru sýklalyf en stundum eru einnig notuð veirulyf og sterar til að koma í veg fyrir fylgikvilla af völdum mikillar bólgu í heilahimnu. Önnur meðferð fer eftir einkennum. 

Þegar heilahimnubólga hefur verið greind getur fólk í nánasta umhverfi við sjúklinginn þurft á fyrirbyggjandi lyfjameðferð að halda.  

Í neyð skal hringja 112 

Alltaf ætti að leita með börn á barnaspítala eða fara á bráðamóttöku sé grunur um heilahimnubólgu.

Finna næstu bráðamóttöku.

Í vægari tilfellum getur læknir metið að óhætt sé að dvelja heima til að ná bata. Oftast er þá um fullorðna að ræða sem jafna sig yfirleitt á heilahimnubólgunni án alvarlegra vandamála. Flestum líður betur á 7 til 10 dögum.

Mikilvægt er að huga að eftirfarandi heima:

• Drekka vel af vökva
• Ef um ógleði eða uppköst eru að ræða er gott að borða létt fæði og lítið í einu
• Næg hvíld
• Taka verkjalyf við höfuðverk eða almennum verkjum

Heilahimnubólga getur leitt af sér ýmsa fylgikvilla sem geta verið varanlegir eða getur tekið tíma að losna við:

• Einbeitingarleysi
• Heyrnarskerðing eða varanlegt heyrnarleysi 
• Jafnvægisleysi 
• Minnisskerðing
• Vandamál tengd líkamsstarfsemi eins og liðbólgur og nýrnavandamál

Hægt er að fá bólusetningu gegn ákveðnum bakteríum sem geta valdið heilahimnubólgu. Hér á landi er meðal annars bólusett við: 

• Haemofilus influenzae baktería af gerð b (Hib)
• Pneumókokkum
• Hettusótt og mislingum, (MRR bóluefni)
• Meningókokkum ACWY

Með tilkomu þessarra bólusetninga snarfækkaði tilfellum heilahimnubólgu á Íslandi.

Sjá fyrirkomulag barnabólusetninga á Íslandi