Heilahimnubólga

Heilahimnubólga (e. meningitis) er sýking í himnum sem umlykja heila og mænu og hlífa þessum líffærum. Allir geta veikst af heilahimnubólgu en algengara er að sjúkdómurinn herji á börn, unglinga og ungt fólk. Heilahimnubólga getur verið mjög alvarleg ef hún er ekki meðhöndluð fljótt. Fram getur komið lífshættuleg blóðeitrun eða blóðþurrð og valdið varanlegum skaða á heila og taugum.

Bólusetning gegn haemophilus influenzae og meningókokkum C fækkaði snarlega heilahimnubólgu tilfellum meðal barna á Íslandi. Heilahimnubólga orsakast af bakteríu- eða veirusýkingum. Heilahimnubólga af völdum bakteríusýkingar er þó mun alvarlegri.

Einkenni

Læknir greinir heilahimnubólgu með skoðun, blóðprufu og ef til vill fleiri sértækari rannsóknum.

Ef grunur er um heilahimnubólgu á tafarlaust að leita til læknis. Vaktsími fyrir allt landið er 1700. Í neyðartilfellum hringdu í 112. 

• Hiti yfir 38°C
• Slappleiki
• Höfuðverkur
• Rauðleit, lítil útbrot sem hverfa ekki þegar glasi er velt yfir þau. Útbrot geta komið fram hvar sem er á líkama. 
• Hnakkastífleiki
• Ljósfælni
• Syfja
• Meðvitundarskerðing
• Krampar
• Ógleði og uppköst

Börn geta auk þess haft eftirfarandi einkenni:

• Lystarleysi
• Óróleiki
• Hávær grátur
• Stífleiki í líkama, almennur slappleiki og meðvitundarskerðing
• Afmörkuð útbungandi húð ofarlega á höfði

Smitleiðir og greining

Helstu smitleiðir heilahimnubólgu eru:

• Hnerri
• Hósti
• Bein snerting svo sem með kossum og handabandi
• Þegar ýmsum hlutum á heimili er deilt til dæmis hnífapörum og tannburstum

Greining er gerð með því að taka sýni úr mænuvökva.

Hvenær skal leita aðstoðar?

Hringdu í 112 eða farðu tafarlaust á bráðamóttöku sjúkrahúss ef einkenni eru svæsin.

Alltaf ætti að leita með börn á bráðamóttöku sé grunur um heilahimnubólgu. 

Hægt er að fá ráð hjá heilbrigðisstarfsfólki annað hvort á heilsugæslunni eða með því að hringja í vaktsímann 1700 utan opnunartíma.

Finna næstu bráðamóttöku.

Hvað get ég gert?

Í vægari tilfellum getur læknir metið að óhætt sé að dvelja heima til að ná bata. Oftast er þá um fullorðna að ræða sem jafna sig yfirleitt á heilahimnubólgunni án alvarlegra vandamála. Flestum líður betur á 7 til 10 dögum.

Mikilvægt er að huga að eftirfarandi heima:

• Næg hvíld
• Taka verkjalyf við höfuðverk eða almennum verkjum, til dæmis paracetamól sem fæst án lyfseðils í apóteki
• Drekka vel af vökva
• Ef um ógleði eða uppköst eru að ræða er gott að borða létt fæði og lítið í einu

Fylgikvillar

Heilahimnubólga getur leitt af sér ýmsa fylgikvilla sem geta verið varanlegir eða getur tekið tíma að losna við:

• Varanlegt heyrnarleysi eða heyrnarskerðing 
• Vandamál tengd minni og einbeitingu
• Vandamál tengd hreyfingu og jafnvægi
• Vandamál tengd líkamsstarfsemi eins og liðbólgur og nýrnavandamál

Forvarnir

Verndandi bólusetningar eru í boði gegn heilahimnubólgu í ung- og smábarnavernd heilsugæslunnar. Hér er um að ræða heilahimnubólgu af völdum:

1. Haemophilus influenzae b eða Hib sem gefin er við 3ja, 5 og 12 mánaða aldur
2. Meningókokka C sem gefin er við 6 og 8 mánaða aldur

Með tilkomu þessarra bólusetninga snarfækkaði tilfellum heilahimnubólgu hjá börnum á Íslandi.

Sjá fyrirkomulag barnabólusetninga á Íslandi