Berklaveiki er smitsjúkdómur af völdum berklabakteríu (e. Mycobacterium tuberculosis) sem hefur áhrif á öndunarfærif. Á Íslandi greinast árlega um 10 einstaklingar með berklaveiki. Berklaveiki er tilkynningarskyldur sjúkdómur.
Einkenni
Helstu einkenni berklaveiki eru:
- Hiti
- Hósti
- Kuldahrollur
- Litaður uppgangur
- Lystarleysi
- Nætursviti
- Slappleiki
- Þyngdartap
Berklabakterían sýkir oftast lungu og veldur þá langvarandi hósta, takverk, og stundum blóðlitaðs uppgangs. Bakterían getur einnig lagst á önnur líffæri eins og nýru, miðtaugakerfi og bein.
Ómeðhöndlaðir berklar geta einnig orsakað:
• Sýkingu í þvagfærum getur valdið tíðum þvaglátum og blóði í þvagi
• Sýkingu í beinum veldur bólgu og verkjum
Fólk sem smitast en er einkennalaust er sagt vera með leynda berkla eða hulduberkla. Við hulduberkla er bakterían til staðar í líkamanum en veldur ekki sýkingu og viðkomandi er ekki smitandi.
Smitleiðir
Bakterían berst manna á milli með loftbornu smiti um öndunarfæri, t.d. hósta. Þaðan berst hún um líkamann með blóðrásinni og getur hreiðrað um sig í ýmsum líffærum.
Í flestum tilvikum eru það aðeins þau sem eru í nánd við þann berklaveika sem smitast, til dæmis þau sem búa á sama heimili eða vinna innanhúss á sama vinnustað. Eingöngu berklaveikur einstaklingur er smitandi.
Greining
- Blóðprufa
- Hrákasýni
- Húðpróf
- Röntgen
Til þess að ganga úr skugga um hvort einstaklingur hefur smitast af berklabakteríu er oftast gert húðpróf eða tekin blóðprufa. Í húðprófinu er sprautað í húðina á framhandlegg svolitlu magni af vökva sem inniheldur prótín. Ef ónæmiskerfið hefur áður kynnst berklabakteríunni koma fram ofnæmisviðbrögð.
Það tekur líkamann 8-12 vikur að kynnast berklabakteríunni áður en hann fer að kannast við prótínið í berklaprófinu. Af þessum sökum þarf stundum að berklaprófa tvisvar.
Til þess að koma í veg fyrir að berklabakterían dreifi sér og fólk veikist af berklum eru allir sem hafa verið í nánd við smitandi berklaveikan einstakling berklaprófaðir.
Meðferð
Berklar eru meðhöndlaðir með sýklalyfjum. Meðferðin er ákveðin í hverju tilviki fyrir sig. Það fer eftir því hvort viðkomandi er með berklaveiki eða hulduberkla.
Berklaveikur einstaklingur með lyfnæmar bakteríur er gjarnan meðhöndlaður með fjórum berklalyfjum í 6 mánuði. Einstaklingur með hulduberkla fær varnandi meðferð til að koma í veg fyrir að berklaveiki leysist úr læðingi síðar á ævinni. Venjulega er meðhöndlað með einu berklalyfi í 6 mánuði en stundum með 2 lyfjum í 3 mánuði.
Mikilvægt er að klára meðferðina bæði við hulduberklum og berklaveiki.
Forvarnir
Ekki hefur enn tekist að búa til berklabóluefni sem virkar vel.
Besta aðferðin í baráttunni við berklana er að greina og meðhöndla fljótt og vel. Gera húðpróf meðal þeirra sem hafa verið í nánd við berklaveikann einstakling og stundum er gefin fyrirbyggjandi meðferð.
Fólk á ferðalögum til landa þar sem nýgengi berklaveiki er hátt þarf að vera á varðbergi. Ef fólk er innan um einstaklinga sem sýna einkenni berklaveiki, er ráðlagt að passa upp á hreinlæti og nota maska. Alltaf er hægt að láta berklaprófa sig þegar heim er komið.
Hægt er að bóka í berklapróf á heilsugæslu.
Finna næstu heilsugæslu hér.