Kórónuveirur eru safn veira af sama stofni, sem geta valdið misalvarlegum sjúkdómum. Í desember 2019 var greint frá nýju afbrigði þessa stofns, SARS-CoV-2, sem hafði aldrei áður greinst í mönnum. Þetta nýja afbrigði veldur COVID-19 sjúkdómnum og er bæði bráðsmitandi og getur valdið alvarlegum veikindum og jafnvel dauða.
Hér má finna fræðsluefni fyrir börn um COVID-19.
Einkenni
COVID-19 sjúkdómurinn veldur oft vægum einkennum sem minna helst á flensu. Í sumum tilfellum verður fólk þó alvarlega veikt og þarf innlögn á sjúkrahús. Eldra fólk og þau sem hafa langvinna sjúkdóma einkum hjarta- og lungnasjúkdóma eða sykursýki eru í meiri hættu á að fá alvarleg einkenni.
Á vef Embættis landlæknis má finna leiðbeiningar fyrir fólk sem er í áhættuhópum.
Algeng einkenni:
- Hálsbólga
- Hósti
- Kuldahrollur
- Hiti
- Óþægindi frá meltingarvegi, uppköst eða niðurgangur
- Kvef, nefrennsli eða stíflað nef
- Bein- og vöðvaverkir
- Þreyta og slappleiki
- Bragð- og lyktarskyn hverfur
- Erfiðleikar við öndun
- Höfuðverkur
Smitleiðir
Meðgöngutími sjúkdómsins er 2-14 dagar. Oftast koma einkenni fram á 4-8 degi en fólk getur verið smitandi í allt að tvær vikur. Bæði þau sem fá einkenni og þau sem eru alveg einkennalaus geta smitað aðra.
COVID-19 berst á milli manna með úðasmiti. Snertismit er einnig hugsanleg smitleið.
- Úðasmit
Þegar smitaður einstaklingur hnerrar eða hóstar dreifast veirur með úðanum út í andrúmsloftið. Heilbrigðir sem eru í sama rými eða koma í það einhverjum tíma síðar eru í hættu á að smitast, sérstaklega ef rýmið er lokað og engin loftskipti eiga sér stað. Mörg smit verða í heimahúsum og á vinnustöðum þar sem engin loftræsting er eða gluggar ekki hafðir opnir til að auka loftskipti. - Snertismiti/dropasmit
Þegar hendur mengast af dropum í umhverfinu eftir að hafa snert sýkt svæði. Sameiginlegir snertifletir s.s. hurðarhúnar, skjáir og innkaupakerrur geta borið smit sem berst á hendur. Fólk ber svo hendur upp að andliti sínu, í augu, nef eða munn og fær þannig veiruna í sig.
Orsakir
COVID-19 sjúkdómurinn orsakast af ákveðnu veiruafbrigði, SARS-CoV-2, sem er bæði bráðsmitandi og getur valdið alvarlegum veikindum og jafnvel dauða.
Greining
Tvær tegundir Covid prófa eru notaðar hér á landi til að greina hvort veiran sé til staðar hjá einstaklingum:
- PCR (e. polymerase chain reaction)
- Hraðgreiningarpróf (e. rapid antigen test)
Bæði prófin felast í að sýnatökupinna er stungið í nef- og/eða hálskok. Af því loknu er hann settur í ákveðinn vökva og sendur á rannsóknarstofu til greiningar.
Einkennasýnataka
Ef einhver einkenni eru til staðar er mælt að taka COVID-19 heimapróf.
Læknir getur ákveðið að framkvæma PCR próf og bókar þá fólk í slíkt próf.
Ferðalög
Sýnatöku vegna ferðalaga má bóka á travel.covid.is. Þannig er unnt að tryggja að þeir fái rétt vottorð til að sýna á flugvöllum bæði hérlendis og erlendis. Mikilvægt er að skipuleggja sýnatöku með það í huga að það getur tekið 24-36 klst að fá niðurstöður úr PCR prófi og fá vottorð sent. Þar sem sýnataka vegna ferðalaga er ekki sóttvarnarráðstöfun þá þarf fólk að greiða fyrir PCR sýnatöku.
Greining og meðferð við COVID-19 sjúkdómi er fólki að kostnaðarlausu þar sem um skráningarskyldan sjúkdóm er að ræða.
Þegar farið er með börn í sýnatöku er gott að útskýra fyrir þeim í hverju hún felst. Hér eru upplýsingar um veirupróf.
Meðferð
Ekki er lengur skylda fyrir þau sem fá COVID-19 að dvelja í einangrun. Fólk sem fær COVID-19 og er með öndunarfæraeinkenni og hita er beðið um að halda sig til hlés í a.m.k. fimm daga.
Þau sem fá COVID-19 eru beðin að upplýsa þá einstaklinga sem þau voru í nánd við í 1–2 daga áður en einkenni þeirra hófust þar sem aðrir gætu hugsanlega hafa smitast. Þessir einstaklingar teljast útsettir.
Ekki er lengur skylda að fara í sóttkví en útsettir einstaklingar þess í stað hvattir til að viðhafa smitgát í 5 daga.
Ýmis ráð við fylgikvillum COVID-19 sjúkdóms:
- Drekka vel til að koma í veg fyrir þurrk
- Drekka hóstasaft
- Fá góða hvíld
- Taka hitalækkandi lyf eins og t.d. Parasetamol
- Liggja á hliðum eða á sitja uppi ef hósti er mikill. Forðast skal að liggja út af á baki
- Slímlosandi freyðitöflur sem fást í lyfjaverslunum geta hjálpað
- Gott er að setjast upp á um það bil klukkutíma fresti og gera nokkrar öndunaræfingar. Anda djúpt ofan í maga.
- Fylgjast með súrefnismettun ef súrefnismettunarmælir er til á heimili og hafa samband við heilsugæsluna ef súrefnismettun fer undir 90%
Hvað get ég gert?
- Nota grímur sem hylja bæði nef og munn
- Gæta vel að fjarlægðarmörkum
- Tryggja góða loftræstingu. Góð loftskipti með opnum gluggum bæði í húsnæði og í bílum er mikilvæg
- Handþvottur (vatn og sápa) eða spritt (spritt drepur ekki allar veirur t.d. NORO veiruna, svo alltaf að nota handþvott þegar þess er kostur)
- Halda sig heima ef einkenna verður vart og forðast samskipti við aðra
- Taka COVID-19 heimapróf til að staðfesta greiningu.
- Fylgjast vel með fréttum á heimasíðu heilsugæslunnar á heilsugaeslan.is. Á heimasíðum heilbrigðisstofnana má finna þessar upplýsingar fyrir hvern landshluta fyrir sig
- Lesa leiðbeiningar fyrir einstaklinga með áhættuþætti fyrir alvarlegri COVID-19 sýkingu frá embætti landlæknis
Ef þörf er á aðstoð
En einkenni eru slæm eða langvarandi er rétt að leita sér aðstoða. Hægt er að fá aðstoð hjá Heilsugæslunni og Læknavaktinni.
- Til að fá aðstoð hjá Heilsugæslunni má hafa samband við netspjall á heilsuvera.is eða í síma 513-1700. Opið á milli kl. 8 til 22 alla daga.
- Hægt er að fá ráðleggingar hjá hjúkrunarfræðingi í síma 1700.
- Hringið í 112 í neyðartilfellum.
- Á þjónustuvefsjá Heilsuveru má finna upplýsingar um símanúmer og opnunartíma allra heilsugæslustöðva landsins og bráðamóttaka á íslensku ensku og pólsku.