Taugaveiki (e. typhoid fever) er sjúkdómur af völdum baktería, Salmonella typhi og S. paratyphi, sem berast í fólk með menguðum matvælum og vatni. Bakterían getur haft alvarlegar afleiðingar á heilsu fólks og jafnvel ógnað lífi. Á ferðalögum þarf að huga sérstaklega að smitvörnum og gæta hreinlætis.
Til er bóluefni gegn einni bakteríu sem mælt er með að fólk noti fyrir lengri ferðir til svæða þar sem sjúkdómur er landlægur.
Einkenni
Helstu einkenni:
- Minniháttar niðurgangur snemma í veikindum
- Beinverkir
- Hiti sem hækkar dag frá degi. Hiti - hjá börnum - hjá fullorðnum
- Kviðverkir
- Höfuðverkur
- Hósti
- Hægðatregða
- Uppköst hjá börnum
- Mikill slappleiki
Einkenni sem geta komið fram síðar:
- Taugaeinkenni: máttleysi, rugl, óvenjuleg líkamsstaða, geðrof, breytt skynjun
- Nýrnabilun (bjúgur, hækkaður blóðþrýstingur)
- Hjartabólga (hjartsláttartruflanir, brjóstverkur)
- Útbrot (ljósbleik útbrot á ljósri húð, dumbrauð á dekkri húð)
Smitleiðir
Taugaveiki smitast auðveldlega milli manna þar sem hreinlæti er ábótavant. Taugaveikibaktería fjölgar sér tiltölulega hratt í meltingarveginum. Dæmi eru til um að sýkt fólk sem ekki hefur fengið sýklalyf beri bakteríuna lengi en hún getur valdið langvarandi gallblöðrubólgu í slíkum tilfellum.
Þekktar smitleiðir:
- Neysla matvæla eða vatns sem mengað er af saur eða þvagi frá sýktu fólki
- Notkun salerni þar sem bakterían er til staðar og gæta ekki að handþvotti í kjölfarið
- Neysla sjávarfangs úr skólpmenguðu vatni
- Munn- eða endaþarmsmök með fólki sem eru smitberar
Greining
Greining felur í sér sögu og rannsóknir
- Lýsing á nýafstöðnu ferðalagi og aðstæðum þar
- Lýsing á einkennum
- Blóðprufur
- Saursýni
- Þvagsýni
Meðferð
Taugaveiki er meðhöndluð með sýklalyfjum. Jafnvel á réttri meðferð lagast einkenni taugaveiki nokkuð hægt, á um það bil á 5 dögum. Þó einkenni skáni er mikilvægt að klára skammtinn af sýklalyfjum.
Fylgjast þarf með því hvort líkaminn hafi losað sig við sýkinguna og það er gert með reglulegum hægðaprufum.
Hvað get ég gert?
- Hvíld
- Drekka vel að vökva
- Borða reglulega. Þar sem meltingarfærin eru viðkvæm finnst mörgum betra að borða litlar máltíðir en fleiri yfir daginn
- Gæta þarf vel að persónulegu hreinlæti og vanda handþvott sér í lagi eftir salernisferðir
- Fólk sem vinnur við matartengd störf á ekki að snúa til vinnu fyrr en staðfest er með sýnum að sýkingin sé ekki lengur til staðar
- Nemendur og fólk sem ekki vinnur við matvæli getur sótt skóla eða vinnu eftir að meðferð er hafin, einkenni minnkað og þeim líður betur
Hvenær skal leita aðstoðar?
Leita til heilsugæslu eða læknis ef:
- Ert með einkenni sem bent geta til taugaveiki og hefur verið á stöðum þar sem taugaveiki er landlæg
- Einkennin þín versna þrátt fyrir meðferð
- Ef ný einkenni koma fram þrátt fyrir meðferð
- Besta vörnin gegn taugaveiki er eðlileg magasýra. Mælt er með að forðast notkun sýruhamlandi lyfja s.s. omeprazole á ferðalögum á svæðum þar sem taugaveiki er landlæg. Önnur magalyf eins og Gaviscon, hafa ekki áhrif á framleiðslu sýrunnar og eru öruggari í þessu samhengi.
- Bólusetning. Bóluefni gegn taugaveiki sem býðst á Íslandi veitir um 30-50% vörn gegn sjúkdómnum.
- Gæta vel að hreinlæti meðan á ferðalagi stendur, sérstaklega reglulegum handþvotti með sápu og og vatni fyri neyslu matvæla til að draga úr líkum á smiti.
- Tryggja öryggi vatns sem þú drekkur
- Kynntu þér vel leiðir til að draga úr hættu á sýkingum á ferðalögum
Bólusetning
- Mælt er með bólusetningu fyrir fólk sem eru að skipuleggja lengra en tveggja vikna ferðalag til landa þar sem sjúkdómurinn er landlægur, sem er víðast hvar í Afríku, Asíu og Ameríku sunnan Texas.
- Bólusetning er virk í tvö - þrjú ár. Hana þarf að endurtaka eftir þörfum við frekari ferðalög.
- Á netspjallinu hér á síðunni er hægt að sækja um bólusetningarráðgjöf vegna ferðalaga. Ráðgjöfin byggir á fyrri bólusetningum viðkomandi ásamt upplýsingum um ferðalagið.