Sykursýki (e. Diabetes) er efnaskiptasjúkdómur þar sem sykurmagn eykst í blóði. Orsökin er ekki þekkt.
Fólk með sykursýki getur lært að stjórna meðferðinni sjálft og lifað fullkomlega eðlilegu lífi. Því er mikilvægt að fólk með sykursýki setji sig vel inní sjúkdóminn og taki virkan þátt í að ákveða heilsueflingu og meðferð.
Einkenni
Helstu einkenni við sykursýki 2 eru:
- Tíðari og meiri þvaglát
- Þorsti
- Þreyta og slappleiki
- Sinadráttur, náladofi í fingrum og þrálátar sýkingar í húð
Skert sykurþol er oft undanfari á sykursýki 2 og geta einkenni því verið mismikil og í langan tíma áður en sjúkdómurinn er greindur. Kannist þú við þessi einkenni ættir þú að leita til heilsugæslunnar.
Hvað get ég gert?
Mikilvægast fyrir þig er að hafa yfirsýn og stjórn á þremur þáttum: Blóðsykri, Blóðþrýstingi og Blóðfitu eða B-in 3 (3B).
Blóðsykur - HbA1C er langtíma blóðsykursmæling sem sýnir þér meðaltalið á blóðsykursgildi þínu síðustu mánuðina.
Blóðþrýstingur - Fyrir sykursýkissjúklinga er jafn mikilvægt að ná stjórn á blóðþrýstingnum eins og að ná stjórn á blóðsykrinum. Hækkaður blóðþrýstingur eykur hættu á hjartaáfalli, heilablóðfalli og nýrnasjúkdómum.
Blóðfita - er fituefni/kólesteról í blóðinu. Hátt kólesteról eykur einnig hættu á hjartaáfalli og heilablóðfalli.
Hver eiga viðmiðin að vera fyrir 3B?
Viðmiðin þín fyrir 3B fara eftir alvarleika sjúkdómsins, aldri þínum og öðrum heilsufarsvandamálum þínum. Spurðu lækninn þinn eða hjúkrunarfræðinginn hver viðmiðin þín ættu að vera fyrir 3B.
Hvernig hef ég áhrif á þessi 3B?
Þú ásamt lækni þínum, hjúkrunarfræðingi og sjúkraþjálfara setjið upp áætlun til að hafa stjórn á þínum 3B.
Áætlunin gæti falið í sér:
- Lífsstílsbreytingar - Ákvarðanir sem þú tekur á hverjum degi um hvað þú borðar og hvernig þú velur að lifa lífinu getur haft mikil áhrif á 3B og almenna heilsu þína.
- Lyfjagjöf - Flestir sem eru með sykursýki þurfa að taka lyf daglega til að hafa stjórn á blóðsykrinum. Þeir þurfa jafnvel að mæla blóðsykurinn á hverjum degi. Eins þurfa margir með sykursýki að taka blóðþrýstingslækkandi lyf eða kólesteról lækkandi lyf.
- Hér má sjá þá helstu þætti sem hafa áhrif á 3B:
| Það sem þú getur gert til að hafa áhrif á | Blóðsykur | Blóðþrýsting | Blóðfitu |
| Taka lyfin alla daga | x | x | x |
| Borða meira grænmeti og ávexti en minna feitmeti | x | x | x |
| Takmarka saltneyslu | x | ||
| Hreyfa þig reglulega | x | x | x |
| Léttast ef þú ert í yfirþyngd | x | x | x |
| Forðast áfengi | x | x |
Regluleg hreyfing er árangursríkasti þátturinn í að bæta virkni insúlíns og blóðsykursstjórnun.
Rösk hreyfing, t.d. að hjóla í 30-40 mín getur bætt blóðsykurstjórnun í allt að tvo daga á eftir.
Ef þú þarft aðstoð við að koma hreyfinu inn í líf þitt ættir þú að ræða við lækninn þinn um að fá hreyfiseðil.
Mikilvægt að finna hreyfingu sem hentar þér og stunda hana reglulega. Ganga, hjóla, synda og róa eru dæmi um góða hreyfingu fyrir sykursjúka. Gott er að miða við 30 mínútur á dag, flesta daga.
Mundu að vera ávallt í góðum skóm til að passa uppá fæturna.
Fyrsta skrefið er að skoða vel matarvenjurnar:
- Hvað borðar þú venjulega á morngana, hádeginu og kvöldin?
- Borðar þú lítið unnin og næringarríkan mat eða mikið unnin og tilbúin mat?
- Hversu stóra skammta borðar þú? og hversu saddur/södd verður þú eftir máltíðir?
- Hvenær og hvar borðar þú? t.d. yfir sjónvarpi eða tölvu?
Þegar þú hefur skoðað matarvenjurnar þínar er gott að setja sér markmið um nýjar venjur. En að breyta matarvenjum getur verið erfitt og því e.t.v. betra að gera litlar breytingar í einu sem þú treystir þér til að fylgja til lengri tíma. Hér getur þú lesið þér til um breytingar á venjum þínum.
Hér eru dæmi um nokkrar breytingar:
- Borða fjölbreytta fæðu, grænmeti, kjöt, fisk, heilkorn og sneiða hjá viðbættum sykri.
- Dreifa matmálstímum jafnt yfir daginn. gott að venja sig á að borða morgun-, hádegis- og kvöldmat og 1-3 létt millimál þess á milli.
- Bæta grænmeti við hverja máltíð og stefna á að ná að borða >250 gr af grænmeti á dag.
- Borða 2-3 ávexti á dag, en helst ekki nema einn í einu.
- Trefjar, s.s. kartöflur, hrísgrjón, heilhveitipasta eða heilhveiti/súrdeigsbrauð með hverri kvöldmáltíð.
- Velja "góðu" fituna úr fæðunni. Nota olíu í matargerð og fituminna smjör á brauð.
- Drekka vatn og drykki án viðbætts sykurs.
Minnka neyslu á:
- Sætabrauði og kexi
- Gosi og sætum drykkjum
- Sykri, sírópi og hunangi
- Sælgæti og ís
- Salti og söltuðum matvörum
- Unnum kjötvörum og skyndibita
Reykingar
Reykingar auka áhættu á öllum fylgikvillum sykursýki til muna. Þannig er fólk sem er með sykursýki og reykir í aukinni áhættu á að:
- Deyja, vegna hjartaáfalls eða heilablóðfalls.
- Hafa hærra LDL kólesteról (vonda kólesterólið).
- Hafa verri blóðsykursstjórn.
- Fá meiri taugaskaða
- Fá nýrnasjúkdóm
- Fá fótasár og missa tær og fætur vegna lélegrar blóðrásar.
Áfengi
Áfengi getur hækkað blóðsykurinn og blóðþrýstinginn. Gætið því að neyta áfengis í hófi og aðeins með mat.
Koma reglulega í eftirlit til heilsugæslunnar hjá sykursýkisteymi sem þar eru starfandi.
Fara reglulega til augnlæknis, á 2 ára fresti.
Fara reglulega til tannlæknis.
Skoða fæturna reglulega.
Regluleg hreyfing er árangursríkasti þátturinn í að bæta virkni insúlíns og blóðsykursstjórnun.
Rösk hreyfing, t.d. að hjóla í 30-40 mín getur bætt blóðsykurstjórnun í allt að tvo daga á eftir.
Ef þú þarft aðstoð við að koma hreyfinu inn í líf þitt ættir þú að ræða við lækninn þinn um að fá hreyfiseðil.
Mikilvægt að finna hreyfingu sem hentar þér og stunda hana reglulega. Ganga, hjóla, synda og róa eru dæmi um góða hreyfingu fyrir sykursjúka. Gott er að miða við 30 mínútur á dag, flesta daga.
Mundu að vera ávallt í góðum skóm til að passa uppá fæturna.
Fyrsta skrefið er að skoða vel matarvenjurnar:
- Hvað borðar þú venjulega á morngana, hádeginu og kvöldin?
- Borðar þú lítið unnin og næringarríkan mat eða mikið unnin og tilbúin mat?
- Hversu stóra skammta borðar þú? og hversu saddur/södd verður þú eftir máltíðir?
- Hvenær og hvar borðar þú? t.d. yfir sjónvarpi eða tölvu?
Þegar þú hefur skoðað matarvenjurnar þínar er gott að setja sér markmið um nýjar venjur. En að breyta matarvenjum getur verið erfitt og því e.t.v. betra að gera litlar breytingar í einu sem þú treystir þér til að fylgja til lengri tíma. Hér getur þú lesið þér til um breytingar á venjum þínum.
Hér eru dæmi um nokkrar breytingar:
- Borða fjölbreytta fæðu, grænmeti, kjöt, fisk, heilkorn og sneiða hjá viðbættum sykri.
- Dreifa matmálstímum jafnt yfir daginn. gott að venja sig á að borða morgun-, hádegis- og kvöldmat og 1-3 létt millimál þess á milli.
- Bæta grænmeti við hverja máltíð og stefna á að ná að borða >250 gr af grænmeti á dag.
- Borða 2-3 ávexti á dag, en helst ekki nema einn í einu.
- Trefjar, s.s. kartöflur, hrísgrjón, heilhveitipasta eða heilhveiti/súrdeigsbrauð með hverri kvöldmáltíð.
- Velja "góðu" fituna úr fæðunni. Nota olíu í matargerð og fituminna smjör á brauð.
- Drekka vatn og drykki án viðbætts sykurs.
Minnka neyslu á:
- Sætabrauði og kexi
- Gosi og sætum drykkjum
- Sykri, sírópi og hunangi
- Sælgæti og ís
- Salti og söltuðum matvörum
- Unnum kjötvörum og skyndibita
Reykingar
Reykingar auka áhættu á öllum fylgikvillum sykursýki til muna. Þannig er fólk sem er með sykursýki og reykir í aukinni áhættu á að:
- Deyja, vegna hjartaáfalls eða heilablóðfalls.
- Hafa hærra LDL kólesteról (vonda kólesterólið).
- Hafa verri blóðsykursstjórn.
- Fá meiri taugaskaða
- Fá nýrnasjúkdóm
- Fá fótasár og missa tær og fætur vegna lélegrar blóðrásar.
Áfengi
Áfengi getur hækkað blóðsykurinn og blóðþrýstinginn. Gætið því að neyta áfengis í hófi og aðeins með mat.
Koma reglulega í eftirlit til heilsugæslunnar hjá sykursýkisteymi sem þar eru starfandi.
Fara reglulega til augnlæknis, á 2 ára fresti.
Fara reglulega til tannlæknis.
Skoða fæturna reglulega.
Fylgikvillar sykursýki
Öll meðferð við sykursýki miðar að því að fyrirbyggja fylgikvilla sykursýki. Með því að hafa góða stjórn á B-unum 3, þ.e. blóðsykri, blóðþrýstingi og blóðfitu getur þú minnkað líkur á fylgikvillunum töluvert.
Helstu fylgikvillar sykursýki eru æðasjúkdómar sem skiptast í
Smáæðasjúkdóma: sem hrjá augnbotna, nýru og úttaugar og geta valdið blindu, nýrnabilun og verkjum eða skyntruflun í fótum.
Stóræðasjúkdóma: sem hrjá kransæðar, heilaæðar og aðrar slagæðar og geta valdið kransæðastíflu, heilablóðfalli og blóðrásartruflunum í fótum.