Hand-, fót og munnsjúkdómur eða blöðrumunnbólga með útbrotum (e. hand, foot and mouth disease) er algengur veiru sjúkdómur hjá ungum börnum en fullorðnir geta einnig smitast.
Einkenni
- Hálssærindi
- Hiti
- Minnkuð matarlyst
- Sár í munni
- Húðútbrot með blöðrum á höndum og fótum og/eða koki
Sjúkdómurinn byrjar yfirleitt með vægri hitahækkun, lystarleysi, almennum slappleika og særindum í háls.
Um 1-2 dögum eftir að hiti kemur myndast sár í munni. Sárin byrja sem rauðir dílar sem þróast yfir í blöðrur og síðan í sár á tungu, góm og innanverðum kinnum en er þó yfirleitt helst í kokinu. Sárin geta verið sársaukafull og gera það erfitt að drekka og borða.
Húðútbrot myndast með rauðum skellum sem eru oftast staðsett í lófum og á iljum. Útbrot geta einnig myndast á rasskinnum. Sárin verða að blöðrum sem virðast hvít eða gráleit á lit. Sumir einstaklingar fá einungis útbrot í munni eða húðútbrot, meðan sumir fá bæði.
Smitleiðir
- Hluti þeirra barna sem smitast eru einkennalaus en geta smitað frá sér
- Snertismit með beinni snertingu við vessa frá nefi, hálsi, blöðrum og með hægðum
- Smithætta er allt frá nokkrum dögum áður en einkenni koma fram, þangað til að útbrot eru horfin
- Veiran skilst út með hægðum í allt að 6 vikur eftir að einkenni eru horfin
Algengt er að sjúkdómurinn gangi í litlum faröldrum einkum á haustin. Meðgöngutími er 3-8 dagar. Í mjög sjaldgæfum tilfellum getur veiran valdið heilahimnubólgu. Möguleiki er að smitast oftar en einu sinni.
Greining
Útbrot hand-, fót og munnsjúkdóms eru einkennandi og byggir greiningin á þeim. Erfitt getur verið að greina sjúkdóminn hjá börnum ef þau hafa ekki sígild einkenni. Einstaka sinnum er tekið veirustrok úr hálsi eða sári til að staðfesta greiningu.
Meðferð
- Engin sérstök meðferð er til gegn veirunni. Sjúkdómurinn er oftast mildur og í flestum tilfellum jafna einstaklingar sig á 7-10 dögum.
- Einkennameðferð felst í því að draga úr óþægindum sem geta fylgt sýkingunni. Það getur verið hjálplegt að nota verkjalyf eins og paracetamol og íbúprófen og gefa lyf sem minnka sársauka vegna sára í munni, t.d. deyfigel og sprey.
Hvað get ég gert?
- Reglulegur handþvottur dregur verulega úr hættu á smiti, einkum eftir bleyjuskiptingar hjá börnum
- Huga þarf vel að hreinlæti í umhverfi sýktra með vönduðum þrifum á snertiflötum
- Gæta að vökvainntekt til að koma í veg fyrir þurrk
- Gefa börnum mjúkan og/eða kaldan mat eins og jógúrt eða íspinna en forðast heitan og kryddaðan mat
- Halda skal barni heima þar til hitalaust í sólarhring og útbrot í rénun
- Hafðu samband við þína heilsugæslu ef þörf er á frekari útskýringum og ráðleggingum
Hvenær skal leita aðstoðar?
- Einkenni eru mikil og þú hefur áhyggjur
- Einkenni eru ekki batnandi eftir 7-10 daga
- Grunur vaknar um heilahimnubólgu
- Barnið er orðið þurrt, s.s.
- Þurr munnur, og/eða þorsti
- Ekki pissað eða bleytt bleyju í 4-6 klst hjá 0-3 mánaða börnum, 6-8 klst hjá 3-12 mánaða börnum og í 12 klst eða meira hjá 1 árs börnum og eldri
- Engin tár þegar barnið grætur
Barnshafandi konur
Forðast nána snertingu við alla sem eru með einkenni þó hætta fyrir meðgönguna eða barnið sé lítil, vegna þess að:
- Hár hiti á fyrstu þremur mánuðum meðgöngu getur verið skaðlegur fóstri
- Ef móðir greinist skömmu fyrir fæðingu getur barnið fæðst með væg einkenni
- Talaðu við heimilislækni eða ljósmóður ef þú hefur verið í samskiptum við einhvern með hand-, fót- og munnsjúkdóm