Sterk verkjalyf (ópíóíðar) eru lyfseðilsskyld og eingöngu afhent í apóteki með ávísun frá lækni. Þau eru aðallega ætluð til meðferðar við langvinnum verkjum af völdum krabbameins og bráðaverkjum eftir slys eða skurðaðgerðir, þar sem vægari verkjalyf duga ekki.
Lyfin henta til notkunar í stuttan tíma en langvarandi notkun án viðeigandi ástæðu getur valdið meiri vanda en meðferðin átti að leysa.
Þessi lyf teljast til ávana- og fíknilyfja og geta valdið líkamlegri eða andlegri vanabindingu við langvarandi notkun án læknisfræðilegrar ástæðu.
Algeng sterk verkjalyf:
- Búprenorfín (Norspan®)
- Kódein (Parkodin®, Parkodin Forte®)
- Fentanýl
- Metadón
- Morfín (Contalgin®)
- Oxíkódon (Oxycontin®, Oxynorm®, Targin®)
- Tramadól (Tramol-L®, Tradolan®)
Bráðir verkir eru hluti af eðlilegu viðvörunarkerfi líkamans. Þeir koma gjarnan fram í kjölfar slysa, skurðaðgerða eða bráðra veikinda. Í slíkum tilvikum getur verið ástæða til að nota sterk verkjalyf (ópíóíða) til skemmri tíma. Þegar áverkinn eða undirliggjandi ástand gengur yfir, hverfa verkirnir yfirleitt. Nánar um verki.
Langvinnir verkir vara í lengri tíma, oft mánuði eða ár, og geta haft mikil áhrif á daglegt líf. Í sumum tilvikum er orsökin þekkt, til dæmis taugasjúkdómar, brjósklos eða gigt en stundum er undirliggjandi orsök óljós eða ekki hægt að greina nákvæmlega.
Að þróa eigin bjargráð og nýta viðurkenndar aðferðir við verkjastjórnun svo sem slökun, líkamsrækt, samtalsmeðferð eða fræðslu getur verið árangursrík leið til að draga úr einkennum langvinnra verkja. Þó að margir noti sterk verkjalyf við langvinnum verkjum getur verið ástæða til að skoða hvort önnur úrræði geti skilað betri árangri til lengri tíma litið. Nánar um langvinna verki.
Sterk verkjalyf (ópíóíðar) eru oft nauðsynleg við miklum verkjum, en áður en meðferð hefst er mikilvægt að huga að eftirfarandi atriðum:
- Lyfið er yfirleitt ætlað til skammtímanotkunar og ætti að vera hluti af heildstæðri verkjameðferð
- Í upphafi meðferðar þarf að gera áætlun um niðurtröppun lyfsins ef við á
- Skjólstæðingur á að fá greinargóðar upplýsingar um áhættu og hugsanlegar aukaverkanir, svo sem:
- Þreytu og sljóleika
- Jafnvægisleysi og aukna hættu á byltum
- Skerta einbeitingu og minni
- Þolmyndun, sem getur kallað á hærri skammta til að ná sömu verkjastillingu
- Ávanabindingu (hættu á að verða háður lyfinu)
- Fráhvarfseinkenni við skammtalækkun eða stöðvun meðferðar
Ráðlagt er að fá leiðbeiningar um akstur frá heilbrigðisstarfsfólki áður en meðferð hefst.
Ekki ætti að blanda sterkum verkjalyfjum við áfengi eða önnur slævandi lyf, þar sem það getur aukið hættuna á alvarlegum aukaverkunum.
Þegar skammtar af sterkum verkjalyfjum eru minnkaðir geta verkir aukist tímabundið.
Skammta þarf að lækka smám saman samkvæmt leiðbeiningum heilbrigðisstarfsfólks til að draga úr líkum á fráhvarfseinkennum, svo sem svefntruflunum og kvíða.
Fjölmargir upplifa að verkir minnki smám saman eftir að notkun sterkra verkjalyfja er hætt, að færni aukist og lífsgæði batni.
Sjá nánar um verki og langvinna verki.
Eldra fólk er oft viðkvæmara fyrir áhrifum sterkra verkjalyfja (ópíóíða). Þegar slíkum lyfjum eru bætt við fyrirliggjandi lyfjameðferð eftir slys eða skurðaðgerð eykst hætta á aukaverkunum, svo sem minnisskerðingu, sljóleika og byltum.
Ef grunur vaknar um að lyfjataka valdi aukaverkunum er ráðlagt að leita til heilbrigðisstarfsfólks. Þar er hægt að fá ráðgjöf, meta meðferð og skoða aðra verkjastillandi valkosti – þar sem lyf eru ekki alltaf eina lausnin.