Meðganga - fósturþroski

Breytingar í brjóstum byrja strax á fyrstu vikum meðgöngunnar. Brjóstin stækka og eru viðkvæm. Mjólkurkirtlarnir þroskast og broddurinn myndast og það getur lekið úr brjóstunum. Það er farið að þrengjast um buxnastrenginn vegna þess að legið stækkar hratt.

Tíð þvaglát skapast af því að blóðflæði til nýrna hefur aukist og aukinn þrýstingur er á þvagblöðruna vegna stækkandi legs. Það er eðlilegt að finna fyrir samdráttum í leginu og togverkjum í nára, vegna þess hve ört legið stækkar og legböndin lengjast. Samdrættir í leginu eru verkjalausir.

Vegna hormónaáhrifa getur konan fundið fyrir ógleði, aðallega að morgni eða að kvöldi þegar þreytan segir til sín og e.t.v. kastar hún líka upp. Rannsóknir sýna að allt að 90% kvenna finna fyrir einhverri ógleði á meðgöngunni. Lyktarskyn er næmara á meðgöngunni og bragðskynið getur breyst. Það hefur áhrif á ógleði, fæðuval og löngun.

Breytingar sem verða á blóðrás konunnar á meðgöngu geta valdið því að hún finnur fyrir svima og örum hjartslætti. Blóðmagnið í líkama móðurinnar eykst, það veldur því að allar slímhúðir í líkamanum verða þrútnari og það getur blætt frá tannholdi og jafnvel fær konan blóðnasir af litlu tilefni.

Parið getur upplifað þungunina mjög mismunandi á þessu tímabili. Er til vill er þungunin óraunveruleg í huga makans meðan hún er stöðug líkamleg upplifun hjá móðurinni.

Brjóstin halda áfram að stækka og legið stækkar í takt við fóstrið sem vex ört. Kúlan kemur í ljós. Þessar breytingar kalla á breytingu á klæðaburði. Togverkir í nára geta enn gert vart við sig. Brjóstsviði er kvilli sem margar konur finna fyrir á meðgöngu. Ástæðan er meðal annars sú að stækkandi leg þrýstir á maga móðurinnar, vöðvar við magaopið eru slakari og loft og magasýrur berast upp í vélindað.

Á þessu tímabili meðgöngunnar líður móðurinni jafnan vel; ógleðin er oftast horfin, þreytan er á undanhaldi og orkan er meiri. Sumum konum finnst þeim jafnvel aldrei líða eins vel og um miðbik meðgöngunnar.

Fyrstu hreyfingar fóstursins birtast í fyrstu eins og loftbólur eða ólga í maganum en smám saman skynjar móðirin greinileg spörk og hreyfingar sem gefa henni staðfestingu á lífinu sem vex innra með henni.

Pabbinn/makinn fer ef til vill að finna fyrir vaxandi ábyrgðartilfinningu og fjölskylduhugsunin fer að gera vart við sig. Þungunin verður raunverulegri því í lok þessa tímabils getur pabbinn/makinn þreifað á hreyfingum fóstursins.

Legið þenst út og heldur áfram að stækka í takt við fóstrið sem stækkar. Álag á grind og bak getur valdið óþægindum eða verkjum og haft áhrif á hreyfigetuna. Flestar konur finna fyrir vökvasöfnun/bjúg í einhverjum mæli. Vökvasöfnun er oftast mest áberandi á höndum og fótum. 

Flestar konur verða andstuttar þegar líður á meðgönguna. Þetta stafar af því að legið þrýstir á þindina og konunni finnst hún ekki geta fyllt lungun af lofti. Brjóstsviði getur nú gert vart við sig hafi hann ekki þegar verið til staðar.

Svefnmynstur breytist oft á þessum tíma meðgöngunnar. Konan sefur léttar og vaknar oft upp á nóttunni. Ein kenningin er sú að móðir náttúra létti svefninn til þess að undirbúa væntanlega móður að vakna til barnsins. Þetta gerist fyrir tilstilli hormónabreytinga. Hin verðandi móðir er því strax farin að æfa móðurhlutverkið! Líkamlegar breytingar og umfang legsins og fóstursins hafa þau áhrif að erfitt getur verið að láta fara vel um sig og sofa í löngum dúrum, auk þess sem salernisferðir geta verið tíðar.

Síðustu vikur meðgöngunnar getur útferð frá leggöngum verið töluverð. Eðlileg útferð er hvítleit eða glær, hún er þunn, lyktarlaus og án kláða eða sviða.

Konur finna sífellt meira fyrir hreyfingum barnsins upp að 32 vikum en eftir það haldast þær svipaðar út meðgönguna. Hins vegar breytist skynjun hreyfinganna þegar dregur nær fæðingunni. Samdrættir í leginu aukast sem getur valdið því að hreyfingar finnast ekki eins vel. Barnið tekur meira pláss með aukinni stærð, það færist neðar í grindina, skorðar sig þar og og getur því ekki hreyft útlimina eins mikið.  Það eru dægursveiflur í hreyfingum barnsins, það sefur nú lengri dúra í einu. Móðirin finnur hreyfingar þess meira sem mjak og hnoð. Hún fylgist með daglegum hreyfingum barnsins sem gefur henni tækifæri til þess að vera í nánum tengslum við það og eru merki um góða líðan þess.

Væntanleg fæðing kemur æ oftar upp í hugann. Eftirvænting og tilhlökkun við það að sjá barnið, fá það í fangið og snerta það er ofarlega í huga. Einnig geta áhyggjur af því hvernig fæðingin muni ganga og hvort allt verði í lagi með barnið gert vart við sig. 

Tilhugsunin um fjölskyldu er mikil. Væntanlegir foreldrar eru farnir að undirbúa fæðingu barnsins og foreldrahlutverkið. Samræður fara að snúast um barnið, hægt er að spjalla við það í móðurkviði og syngja fyrir það. 

Eggið hefur frjóvgast og hröð frumuskipting á sér stað. Fylgjan byrjar að myndast strax á þriðju viku og er full mynduð og farin að starfa á tíundu viku. Fylgjan, sem er einskonar dreifingarmiðstöð, lætur fóstrinu í té næringu og súrefni og sér um að flytja úrgangsefni frá fóstrinu.

Legvatnið myndast snemma á meðgöngu og eykst dag frá degi. Við 10 vikna meðgöngu er það um 30 ml og undir lok meðgöngu er það um 700-1000 ml.
Legvatnið gegnir ýmsu hlutverki, m.a. ver það fóstrið fyrir hnjaski og veitir því aukið rými til að hreyfa sig og vaxa. Auk þess sér það um að jafna hitastigið umhverfis fóstrið. Legvatnið endurnýjast stöðugt, fóstrið kyngir því og pissar sem stuðlar að eðlilegri hringrás legvatnsins.

Vöxtur er mikill og hraður. Öll líffærin myndast á fyrstu tólf vikunum en eru smá og óþroskuð. Hjarta fóstursins byrjar að slá á fjórðu viku eftir getnað. Hjartsláttur fóstursins er hraður, næstum tvöfalt hraðari en hjartsláttur móðurinnar. Húð fóstursins er aðlöguð því að vera í vatni. Hún er varin með vaxkenndu efni sem kallast fósturfita. Fósturfitan ver húð fóstursins gegn núningi. Fitan þekur húð barnsins alla meðgönguna og veldur því að barnið er sleipt og kámugt við fæðingu. Fyrstu hárin myndast um leið og húðin verður fullþroska við u.þ.b. 12 vikur.

Fóstrið er á sífelldri hreyfingu og sefur aðeins í smá dúrum en vegna smæðar þess finnur móðirin ekki fyrir hreyfingunum ennþá. Undir lok þessa tímabils er barnið farið að sjúga fingur og kyngja. Kyn barnsins, hár og augnlitur ákvarðast snemma. Í lok þessa tímabils er fóstrið orðið fullskapað, komin á það mannsmynd og öll líffærin eru til staðar þó þau séu enn óþroskuð.

Fóstrið heldur áfram að vaxa og hefur tekið á sig greinilega mannsmynd. Líffærin sem höfðu myndast öll á fyrsta tímabili eru nú að stækka og þroskast og andlitsdrættir eru að skýrast. Allur líkaminn er þakinn fíngerðu dúnkenndu fósturhári sem hverfur fyrir fæðingu. Það eru komin hár á koll fóstursins og fíngerðar augabrúnir. Í 16. – 20. viku hefst myndun litfruma í hárunum. Augnlokin sem huldu augun opnast í 26. viku.

Fyrstu hreyfingar eru oft eins og loftbólur eða ólga í maganum en smám saman skynjar móðirin greinileg spörk og hreyfingar sem gefa henni staðfestingu á lífinu sem vex innra með henni. Fóstrið hreyfir sig svipað að degi og nóttu og það sefur aldrei nema nokkrar mínútur í einu. Hreyfingarnar verða kröftugri og það réttir og kreppir fæturna og æfir fótaspörk. Í leginu er nóg rými til þess að hreyfa sig og skipta um stöðu. Fóstrið nýtur þess að vera vaggað í legvatninu með hreyfingum móðurinnar.

Á þriðja tímabili hefst fitusöfnun og fóstrið safnar holdi. Neglur þess vaxa framyfir fingurgóma og höfuðhárið lengist.

Fóstrið heyrir nú þegar og þekkir hljóðin frá líkama móðurinnar, hjartslátt hennar og öndun. Það heyrir einnig hvað er um að vera utan móðurlífsins og sýnir viðbrögð. Stundum hreyfir það sig í takt við tónlist og það þekkir vel taktinn og hljómfallið í rödd móður sinnar og lærir einnig að þekkja raddir þeirra sem eru nálægt móðurinni, t.d. rödd föður/maka. Fóstrið er næmt fyrir ljósi og blikkar auga. Það er talið að á þessum tíma sé meðvitund þess vöknuð og hæfileikinn til að muna. Það gerir nú öndunaræfingar og getur fengið hiksta. 

Konur finna sífellt meira fyrir hreyfingum barnsins upp að 32 vikum en eftir það haldast þær svipaðar út meðgönguna. Hins vegar breytist skynjun hreyfinganna þegar dregur nær fæðingunni. Barnið færist neðar í grindina og skorðar sig sem veldur því að tilfinningin fyrir hreyfingum þess verður önnur. Barnið tekur meira pláss með aukinni stærð og getur því ekki hreyft útlimi eins mikið. Eftir því sem fæðingin nálgast aukast samdrættir í leginu sem getur valdið því að hreyfingar finnast ekki eins vel. Það eru dægursveiflur í hreyfingum fóstursins, það sefur nú lengri dúra í einu. Móðirin fylgist með daglegum hreyfingum fóstursins sem gefur henni tækifæri til þess að vera í nánum tengslum við það og eru merki um góða líðan þess. Nú er hægt að gera sér grein fyrir hversu stórt og þungt barnið verður við fæðingu.