Þroski barna er ferli þar sem eitt leiðir af öðru og hlutirnir koma í réttri röð. Barnið þroskast frá hvirfli til ilja ef svo má segja. Það nær fyrst tökum á að stjórna hreyfingum höfuðsins, síðan höndum, bol og síðast fótum. Hversu hratt þetta gerist er mjög einstaklingsbundið. Ræður þar bæði upplag einstaklingsins og sú örvun og hvatning sem barnið fær.
Mikill breytileiki er í málþroska barna fyrstu árin og gott að hafa það í huga. Þó er ætíð mikilvægt að fylgjast með málskilningi og máltjáningu og hafa samband við fagaðila ef áhyggjur vakna.
Þroski og örvun
Fyrstu þrír mánuðir í lífi barns einkennast af því að foreldrar og barnið eru að kynnast hvort öðru og læra á ný hlutverk. Hafi foreldrar áhyggjur af þroska barna sinna eru þeir hvattir til að leita til starfsfólks Heilsugæslunnar í ung- og smábarnavernd. Einnig má notfæra sér spjallið hér á síðunni.
Umfjöllun um málörvun barna
Börn hafa frá fæðingu mismunandi skapgerð og þroski þeirra er mishraður. Hér fyrir neðan eru viðmið sem horfa má til þegar fylgst er með þroska barna.
Grófhreyfingar
- Meðfædd viðbrögð ríkjandi
- Bolur og útlimir mest í beygju
- Andlit oftast til annarrar hliðarinnar
- Lyftir höfði örlítið þegar það liggur á maganum
Fínhreyfingar
- Hnefar oftast krepptir
- Mótstaða þegar lófar eru opnaðir
Samskipti
- Barnið lætur frá fæðingu í ljós líðan; ánægju og óánægju með gráti og skríkjum
- Bregst við hljóði; opnar eða glennir upp augun
- Róast augnablik við að sjá andlit
- Nær augnsambandi stutta stund
- Snerting, strokur eða brjóstagjöf róar
- Róast af rödd og þegar það er tekið upp
Málþroski
- Grætur af svengd; tjáir tilfinningu
- Veik kokhljóð og sérhljóð:
Kokhljóð eins og g.., heyrast þegar barnið liggur og tungan færist aftur í kok
Sérhljóðamyndanir eins og ah-eh-uh, heyrast af og til
Grófhreyfingar
- Hreyfingar eru eins báðum megin
- Lyftir höfði smástund þegar það liggur á maganum
- Veltir höfði af öðrum vanga yfir á hinn
- Heldur ekki höfði nema andartak
- Spriklar
Fínhreyfingar
- Hnefar eru að mestu krepptir en opnar lófana stöku sinnum
Samskipti
- Byrjar að fylgja andliti eða hlutum eftir með augunum
- Fylgist með hreyfingum þess sem annast það
- Brosir við andliti, hreyfir sig fjörlega
- Bregður við hávaða
Málþroski
- Hjal verður tíðara og fjölbreyttara
- Byrjar að leika með hljóð og endurtekningar 2ja til 4 mánaða
Grófhreyfingar
- Liggi barnið á maganum lyftir það höfði og heldur því
- Hefur betra vald á höfðinu þegar haldið er á því
Fínhreyfingar
- Lófar eru mest opnir
- Skoðar á sér hendurnar
- Sýnir áhuga þegar eitthvað er rétt að því
- Er að fá viljabundið grip
- Hreyfir hringlu sem sett er í lófann
Samskipti
- Snýr höfði að hljóði meðal annars til að staðsetja hlut
- Festir augun og fylgir eftir í allar áttir með augunum
- Sýnir merki þess að það þekki foreldra sína og nánustu umönnunaraðila
- Fylgir fólki á hreyfingu eftir með augunum og brosir við því
- Snýr höfði í átt að hljóði og bregst við hljóði
Málþroski
- Brosir og hjalar þegar talað er til þess
- Endurtekur mismunandi atkvæði t.d. íá, la, ui, gú
- Hjalar ef kjáð er framan í það
- Starir á andlit
- Hlær, skríkir af ánægju
Nýfædd börn sofa mestan hluta sólarhringsins en þess á milli vaka þau og þá er mikilvægt að nýta tímann og kynnast þessari nýju mannveru með því að vera saman og njóta samvistanna. Barnið nýtur þess að fá snertingu og fá að kúra í fanginu hjá mömmu eða pabba. Það þekkir raddir foreldranna og hlustar og fer að hjala sjálft innan tíðar. Hlustið á hjal barnsins og talið til þess þegar því er sinnt án þess þó að tala ofan í hjalið. Máltakan byrjar strax og hún fer fram í gegnum þessi samskipti barnsins við þá sem annast það. Hljóðaleikurinn þar sem foreldri/umönnunaraðili og barn næstum kallast á í hljóðaleik er mikilvæg örvun. Barn sem hjalar örvast mikið við að fá svörun með sama hjali frá foreldri og smám saman verður til n.k. leikur með hljóð þar sem ungabarn og foreldri skiptast á.
Nánari umfjöllun um málörvun barna.
Til að örva hreyfiþroska barnsins er gott að leyfa því að sprikla frjálsu við bleiuskipti eða eftir bað. Gott er að leyfa því að liggja á maganum stund og stund og spreyta sig á að lyfta höfðinu og horfa í kringum sig. Hér er að finna góð ráð til að örva lin börn.
Gott er að snúa höfðinu ýmist til vinstri eða hægri þegar barnið er lagt á bakið og leyfa því að liggja í mismunandi stellingum frekar en að sitja í stól. Leiðir til að koma í veg fyrir legutengda skekkju ungra barna.
Umhverfi barnsins og upplifun hefur mikil áhrif á þroska barnsins og getur örvað þroska þess. Á þessum aldri festa börn augun gjarnan á óróa eða hlutum sem eru svart-hvítir eða mislitir með stórgerðu mynstri.
Leikur er stór liður í þroska barnsins og skemmtilegustu leikföngin á þessum aldri eru hendur, andlit og svipbrigði þeirra sem annast það. Létt hringla eða lágvært ýludýr gæti mögulega slegið í gegn.
Lágmarkið skjánotkun barna fram að 18 mánaða aldri. Skjánotkun hefur einkum áhrif á málþroska, hreyfiþroska og félagsþroska barna. Hér má finn góð ráð sem stuðla að góðu skjá uppeldi.
Grófhreyfingar
- Meðfædd viðbrögð ríkjandi
- Bolur og útlimir mest í beygju
- Andlit oftast til annarrar hliðarinnar
- Lyftir höfði örlítið þegar það liggur á maganum
Fínhreyfingar
- Hnefar oftast krepptir
- Mótstaða þegar lófar eru opnaðir
Samskipti
- Barnið lætur frá fæðingu í ljós líðan; ánægju og óánægju með gráti og skríkjum
- Bregst við hljóði; opnar eða glennir upp augun
- Róast augnablik við að sjá andlit
- Nær augnsambandi stutta stund
- Snerting, strokur eða brjóstagjöf róar
- Róast af rödd og þegar það er tekið upp
Málþroski
- Grætur af svengd; tjáir tilfinningu
- Veik kokhljóð og sérhljóð:
Kokhljóð eins og g.., heyrast þegar barnið liggur og tungan færist aftur í kok
Sérhljóðamyndanir eins og ah-eh-uh, heyrast af og til
Grófhreyfingar
- Hreyfingar eru eins báðum megin
- Lyftir höfði smástund þegar það liggur á maganum
- Veltir höfði af öðrum vanga yfir á hinn
- Heldur ekki höfði nema andartak
- Spriklar
Fínhreyfingar
- Hnefar eru að mestu krepptir en opnar lófana stöku sinnum
Samskipti
- Byrjar að fylgja andliti eða hlutum eftir með augunum
- Fylgist með hreyfingum þess sem annast það
- Brosir við andliti, hreyfir sig fjörlega
- Bregður við hávaða
Málþroski
- Hjal verður tíðara og fjölbreyttara
- Byrjar að leika með hljóð og endurtekningar 2ja til 4 mánaða
Grófhreyfingar
- Liggi barnið á maganum lyftir það höfði og heldur því
- Hefur betra vald á höfðinu þegar haldið er á því
Fínhreyfingar
- Lófar eru mest opnir
- Skoðar á sér hendurnar
- Sýnir áhuga þegar eitthvað er rétt að því
- Er að fá viljabundið grip
- Hreyfir hringlu sem sett er í lófann
Samskipti
- Snýr höfði að hljóði meðal annars til að staðsetja hlut
- Festir augun og fylgir eftir í allar áttir með augunum
- Sýnir merki þess að það þekki foreldra sína og nánustu umönnunaraðila
- Fylgir fólki á hreyfingu eftir með augunum og brosir við því
- Snýr höfði í átt að hljóði og bregst við hljóði
Málþroski
- Brosir og hjalar þegar talað er til þess
- Endurtekur mismunandi atkvæði t.d. íá, la, ui, gú
- Hjalar ef kjáð er framan í það
- Starir á andlit
- Hlær, skríkir af ánægju
Nýfædd börn sofa mestan hluta sólarhringsins en þess á milli vaka þau og þá er mikilvægt að nýta tímann og kynnast þessari nýju mannveru með því að vera saman og njóta samvistanna. Barnið nýtur þess að fá snertingu og fá að kúra í fanginu hjá mömmu eða pabba. Það þekkir raddir foreldranna og hlustar og fer að hjala sjálft innan tíðar. Hlustið á hjal barnsins og talið til þess þegar því er sinnt án þess þó að tala ofan í hjalið. Máltakan byrjar strax og hún fer fram í gegnum þessi samskipti barnsins við þá sem annast það. Hljóðaleikurinn þar sem foreldri/umönnunaraðili og barn næstum kallast á í hljóðaleik er mikilvæg örvun. Barn sem hjalar örvast mikið við að fá svörun með sama hjali frá foreldri og smám saman verður til n.k. leikur með hljóð þar sem ungabarn og foreldri skiptast á.
Nánari umfjöllun um málörvun barna.
Til að örva hreyfiþroska barnsins er gott að leyfa því að sprikla frjálsu við bleiuskipti eða eftir bað. Gott er að leyfa því að liggja á maganum stund og stund og spreyta sig á að lyfta höfðinu og horfa í kringum sig. Hér er að finna góð ráð til að örva lin börn.
Gott er að snúa höfðinu ýmist til vinstri eða hægri þegar barnið er lagt á bakið og leyfa því að liggja í mismunandi stellingum frekar en að sitja í stól. Leiðir til að koma í veg fyrir legutengda skekkju ungra barna.
Umhverfi barnsins og upplifun hefur mikil áhrif á þroska barnsins og getur örvað þroska þess. Á þessum aldri festa börn augun gjarnan á óróa eða hlutum sem eru svart-hvítir eða mislitir með stórgerðu mynstri.
Leikur er stór liður í þroska barnsins og skemmtilegustu leikföngin á þessum aldri eru hendur, andlit og svipbrigði þeirra sem annast það. Létt hringla eða lágvært ýludýr gæti mögulega slegið í gegn.
Lágmarkið skjánotkun barna fram að 18 mánaða aldri. Skjánotkun hefur einkum áhrif á málþroska, hreyfiþroska og félagsþroska barna. Hér má finn góð ráð sem stuðla að góðu skjá uppeldi.